بختک یا فلج خواب چیست؟

تا حالا شده از خواب بپرید و هر چه تلاش کنید نتوانید حرف بزنید یا دست و پایتان را تکان دهید؟ بله این همان بختک است. ولی خواهشاً دنبال عوامل ماورای طبیعه و جن و ملک برای توضیح بختک نگردید. پیژامه با توضیح علمی و اصولی بختک، به شما کمک می‌کند تا شب‌ها راحت‌تر بخوابید و این قبیل تجربه‌های ناخوشایند خواب را به حداقل برسانید. از نظرعلمی ثابت شده است که بختک نوعی فلج کوتاه مدت در خواب است. به بختک، آتونیای خواب نیز گفته می‌شود، یعنی زمانی که از خواب بیدار شده‌اید اما موتور حرکتی بدنتان قفل شده است و احساس فلجی می‌کنید. فلج خواب که مردم اصطلاحاً به آن بختک می‌گویند، در واقع واکنش ناگهانی بدن برای اجرا نکردن حرکات رویایتان مثل دویدن و تکان‌های دست و پا درخواب است. فلج خواب، پاراسومنیای خواب رِم است، خوابی که در آن رویا می‌‌بینید. به طوری که ممکن است ناگهانی از خواب بپرید و احساس کنید نمی‌توانید برای چند دقیقه بدنتان را تکان دهید. بختک ممکن است موقعی که تازه خوابتان برده یا وقتی می‌خواهید بیدار شوید رخ دهد و با توهم و ترس همراه شود. بعضی‌ها وقتی دچار فلج خواب می‌شوند، فکر می‌کنند روح و جن و شیطان دیده‌اند. با اینکه مدت زمان بختک کوتاه است ولی می‌تواند تجربه سنگین و ترسناکی برای شما باشد. ممکن است پریدن شما از مراحل سبک و اولیه خواب هم منجر به فلج خواب شود. فلج خواب معمولاً بین حالت خواب و بیداری رخ می‌دهد. چون افراد موقع تجربه بختک نمی‌توانند تکان بخورند و خیلی می‌ترسند و دچار توهم می‌شوند و فکر می‌کنند موجودی روی آنها نشسته و می‌خواهد خفه‌شان کند. بعضی به دنبال دعا برای بختک می‌گردند و می‌‌خواهند بدانند از بختک در اسلام چه گفته شده است. اگر می‌خواهید بدانید بختک سراغ چه کسانی می رود، این مطلب پیژامه را تا انتها بخوانید. چطور بفهمیم بختک به سراغمان آمده است؟ کسانی که بختک به سراغشان می‌رود، ممکن است در خواب این موارد را احساس کنند:

• موقعی که بختک به سراغتان می‌آید، احساس می کنید نمی‌توانید نفس بکشید یکی از دلایلی که فلج خواب را ترسناک می کند، این است که احساس می‌کنید نفستان حبس شده و یا در حال خفه شدن هستید. مغز شما همچنان در خواب رِم گرفتار شده، خواب رم زمانی است که تنفس کم عمق صورت می گیرد، اما در واقع شما بیدارید و قصد دارید نفس عمیق بکشید، ممکن است موقع فلج خواب یا بختک احساس کنید که فردی سنگین وزنی روی قفسه سینه شما نشسته است و نمی‌گذارد نفس بکشید. اگر با این شرایط مواجه شدید، تا حد امکان آرامش خود را حفظ کنید و به خاطر داشته باشید که بختک به سرعت از بین خواهد رفت.
• بختک نمی‌گذارد چشم‌ها و بدنتان را تکان دهید همان‌طور که از نام آن مشخص است، فلج خواب به معنای فلج شدن بدن شما است و بدون در نظر گرفتن میزان تلاشی که برای حرکت دست و پاها و یا نشستن انجام می دهید، باز هم نمی‌توانید خودتان را از شر بختک خلاص کنید. موقع تجربه بختک، ارتباط بین بدن و ذهن قطع می‌شود، و اگرچه ذهن بیداراست، اما بدن گرفتار و فلج باقی می‌ماند. اما نگران نباشید چون ناتوانی در حرکت موقع بختک موقتی است و طی چند ثانیه یا چند دقیقه از بین می‌رود.
• موقع بختک، ممکن است دچار توهم شوید بسیاری از افرادی که به فلج خواب دچار می‌شوند، توهم می‌زنند و مثلاً حس می‌کنند روی بدنشان مار یا حشرات غول پیکر راه می‌رود و خیلی می‌ترسند.
• موقع بختک ممکن است فکر کنید کسی در اتاق است یکی از شایع‌ترین ویژگی‌های بختک یا فلج خواب احساس یا دیدن فردی مزاحم در اتاق، کنار در یا بیرون از پنجره است. ذهن شما بیدار و بیش از حد هوشیار است و از این رو، وارد نوعی حالت دفاعی می شود که باعث می‌شود حس کنید بختک، جنی است که به سراغتنان آمده است.

آیا افراد زیادی دچار بختک می‌شوند؟ حدود ۷ درصد از بزرگسالان فلج خواب را تجربه کرده اند.  بزرگسالان مبتلا به اختلالات روحی روانی،  میزان ابتلا به بختک شان ۳۵٪ است. تحقیقی در رابطه با فلج خواب، نشان می‌دهد که ۷.۶ درصد مردم ، ۲۸ درصد دانش آموزان و نزدیک به ۳۲ درصد از بیماران روانی حداقل یکبار فلج خواب را در طول زندگی خود تجربه کرده‌اند. فلج خواب معمولاً در مردان و زنان به نسبت مساوی اتفاق می‌افتد، اما اولین دفعات آن به احتمال زیاد در سنین نوجوانی (حدود ۱۳ تا ۱۹ سال) یا اوایل جوانی (حدود ۱۹ تا ۲۵ سال) رخ می‌دهد. برآوردهای انجام گرفته در طی چند مطالعه حاکی است که ۳۶% از تمامی موارد فلج خواب در سنین بین ۲۵ تا ۴۴ سالگی اتفاق می‌افتد. احتمال تجربه بختک با افزایش سن کم تر می شود. بیشتر افراد هر چه پا به سن می‌گذارند، کمتر دچار فلج خواب خواهند شد.

چه عواملی باعث فلج خواب می شود؟

در طول خواب، حرکت‌های بدن به حداقل خود می‌رسد، در طی خواب در مرحلهٔ رم (REM) که همراه با حرکات سریع چشم  است، یعنی مرحله‌ای که رؤیا بینی در آن روی می‌دهد، مغز انتقال سیگنال‌های عصبی به سوی عضلات اسکلتی را متوقف می‌سازد (به استثنای عضلهٔ دیافراگم و عضلات حرکت دهنده تخم چشم)، تا شما رویاهای خود را اجرا نکنید. مثلاً وقتی خواب می‌بیند در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن کنید. هنگامی که می‌خواهید از خواب بیدار شوید، مغز مجدداً کنترل عضلات را به دست می‌گیرد. اما گاهی اوقات قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست گیرد تا عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، شما هوشیار می‌شوید و از ترس فلج شدن خیلی می‌ترسید. نقطهٔ مقابل این عارضه زمانی است که مغز در برخی افراد در مرحلهٔ رویابینی انتقال سیگنال به سوی عضلات اسکلتی را متوقف نمی‌کند باعث می‌شود که آن‌ها هنگام رؤیا دیدن دست‌ها و پاهای خود را تکان دهند یا در موارد شدیدتر دچار راه رفتن در خواب و خواب ‌گردی شوند. امواج مغزی در حالت فلج خواب یا بختک چگونه است؟ نتایج یک مطالعه نشان داده است که در زمان وقوع فلج خواب، شدت‌های نامتناسبی از امواج آلفا و جهش‌های متناوبی از امواج بتا، به ویژه در مغز افرادی که دچار توهم بصری بوده‌اند، وجود داشته است. این نتایج به معنی آن است که فردی که از لحاظ هوشیاری کاملاً در حالت بیدار و طبیعی است، از لحاظ فیزیکی هنوز در یک حالت فلج عضلانی در مرحله خواب رم (مرحله حرکت سریع چشم) گیر کرده است. شرایط زیر خطر ابتلا به فلج خواب را افزایش می دهد:

1. بختک سراغ کسانی می‌رود که استرس دارند
2. اگر خواب نامنظم یا ناکافی داشته‌ باشید، بختک ممکن است به سراغتان بیاید
3. استفاده از داروهای توهم زا یا ترک آن ممکن است باعث بختک شود
4. طاق‌باز خوابیدن می‌تواند منجر به بختک شود
5. داشتن اختلالات روحی روانی مانند اسکیزوفرنی، اضطراب، افسردگی یا اختلال دو قطبی احتمال تجربه بختک را بالا می‌برد

آیامی‌دانستید بختک ارثی است؟ بسیاری از دانشمندان معتقدند که چندریختی (پلی‌مورفیسم) ژنتیکی می‌تواند عامل وقوع فلج خواب باشد. در این رابطه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اگر فردی در بین اعضای خانواده یا فامیل درجه یک شما به مشکل فلج خواب دچار باشد، احتمال آنکه شما هم به این مشکل دچار شوید بیشتر از معمول خواهد بود. رابطه بختک با گرفتگی عضلات پا خطر وقوع فلج خواب در افرادی که بیشتر در معرض گرفتگی عضلات به ویژه عضلات پاهای خود هستند، معمولاً بیشتر از دیگران است. چطور بفهمیم دچار بختک شده‌ایم؟ پزشکان به طور کلی نیازی به آزمایش برای تشخیص فلج خواب ندارند. با این حال، دکتر با بررسی الگوهای خواب وبیداری و بررسی داروهایی که احتمالاً مصرف می‌کند، درک خوبی از وضعیت خواب شما بدست خواهد آورد. اگر فلج خواب باعث اختلال شدیدی در خواب شود ، پزشک ممکن است آزمایش های زیر را برایتان انجام دهد:

• تست پلی سومنوگرام Polysomnogram برای بختک، که در واقع بررسی و اندازه‌گیری یک شبه از فعالیت قلب، مغز و ریه ها خواهد بود.
• نوار عصب و عضله یا EMG یا الکترومیوگرام برای بختک، تستی است که فعالیت عضلات و عصب را بررسی می‌کند
• تست خواب آلودگی طی روز MSLT برای بختک که با ارزیابی چرت های شما، می تواند به تشخیص اینکه شما مبتلا به نارسای خون هستید کمک کند تا فلج خواب شما درمان شود. این تست بر این اساس طراحی شده است که هرچه یک فرد خواب آلوده تر باشد سریع تر به خواب می رود.

درمان بختک

فلج خواب معمولاً خوش خیم است، بنابراین بیشتر پزشکان درمان دارویی بختک را توصیه نمی کنند. با این حال ، فلج خواب می تواند افسردگی قبل خواب، اضطراب یا اختلالات خواب را تشدید کند و ممکن است باعث ترس از خواب شود؛ در این موارد ، پزشکان ممکن است برای کاهش یا از بین بردن عوارض بختک، درمان فلج خواب را توصیه کنند. تغییر سبک زندگی می تواند برای مبتلایان به بختک یا فلج خواب خفیف تا متوسط ​​بسیار مفید باشد، برای مثال:

• بهبود بهداشت خواب و به حداقل رساندن کمبود خواب می‌تواند بختک را درمان کند
• برای رهایی از بختک، مواد مخدر و الکل را ترک کنید
• اگر می‌خواهید بختک نگیرید، طاقباز نخوابید
• ورزش منظم مانع فلج خواب می‌شود
• محرک هایی مانند کافئین و شام سنگین می‌تواند دلیل بختک باشد
• به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض نور آبی قبل از خواب

راه‌های مقابله هنگام مواجهه با فلج خواب چیست؟

1. سعفی کنید انگشتان دست یا پای خود را تکان دهید.
2. چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبال آن پلک‌ها و سر خود را حرکت دهید تا از بختک نجات یابید.
3. در صورت مشاهدهٔ کسی که دچار فلج خواب شده است، می‌توان با صدا کردن اسمش یا لمس بدنش او را از این حالت خارج کرد.
4. برای جلوگیری از تکرار این حالت می‌توان مقداری آب نوشید. کم آبی بدن، یبوست و اختلالات روده ارتباط معنا داری با این عارضه دارند.

چه کسانی بیشتر در معرض فلج خواب هستند؟ طبق نتایج آکادمی پزشکی خواب آمریکا، افراد در سن ۱۴ تا ۱۷ سالگی، فلج در خواب را برای اولین بار تجربه می‌کنند. این موضوع می‌تواند برای ۵ تا ۴۰ درصد افراد چه زن و چه مرد درهر گروه سنی اتفاق بیفتد اما با افزایش سن، احتمال تجربه بختک کم می‌شود. درمان دارویی بختک چیست؟ در موارد نادر برای درمان دارویی بختک، از داروهایی مانند ضد افسردگی یا بنزودیازپین کلونازپام برای درمان فلج خواب استفاده می شود. اما به هیچ وجه داروهای درمان بختک را سر خود و بدون تشخیص پزشک مصرف نکنید. در صورتی که مشخص شود نارکولپسی عامل اصلی فلج خواب است پزشک احتمالا داروهایی همچون محرک ها و مهارکننده های بازجذب سورتونین انتخابی (SSRIs) مانند فلوکستین تجویز خواهد کرد.